احکام وضو

وضو

پس از فراگیری اوّلین مقدمه‌ی نماز، یعنی پاک کردن بدن و لباس از آلودگی‌ها به بیان دومین مقدمه، یعنی «وضو» می‌پردازیم.
نمازگزار باید قبل از انجام نماز، وضو گرفته و خود را برای انجام این عبادت بزرگ آماده کند.
در برخی از موارد هم باید «غُسل» کند؛ یعنی تمام بدن را بشوید و هرگاه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند، باید به جای آن، عملِ دیگری به نام «تیمّم» انجام دهد که در درس و درس‌های آینده با احکام هریک آشنا خواهید شد.

چگونگی وضو

در وضو باید ابتدا صورت و سپس دست راست و بعد از آن دست چپ شسته شود، بعد از شستن این اعضا باید با رطوبتی که از شستن دست بر کف آن است، سر را مسح کند؛ یعنی دست را بر آن بکشد و سپس پای راست و در آخر پای چپ را مسح کند، اکنون برای آشنایی بیشتر با اعمال وضو، به نمودار صفحه‌ی بعد توجه کنید:

کارهای وضو: ۱ـ شستن ۲ـ مسح

شستن: ۱ـ صورت: از جائی که موی سر روییده تا آخر چانه (طول). و از پهنا فاصله بین شست و انگشت میانه که برصورت قرار گیرد (عرض).
2ـ دست ‌راست ۳ـ دست چپ (از آرنج تا نوک انگشتان)
مسح: ۱ـ سر ۲ـ پای راست ۳ـ پای چپ (قسمت جلوی آن، که بالای پیشانی است، پای راست روی پا از نوک انگشت تا برآمدگی.[۱]

توضیح اعمال وضو

شستن

1.مقدار واجب در شستن صورت و دست‌ها، همان است که گذشت؛ ولی برای آنکه یقین کند مقدار واجب را شسته، باید کمی اطراف آن را هم بشوید.[۲]
۲. بنا بر احتیاط واجب، صورت و دست‌ها باید از بالا به پائین شسته شود و اگر از پائین به بالا بشوید وضو باطل است.[۳]

مسح سر

۱ .جای مسح: یک قسمت از چهار قسمت سر، که بالای پیشانی است (جلوی سر).
2 .مقدار واجب مسح: هر قدر باشد کافی است (به مقداری که اگر کسی ببیند بگوید مسح کرد).
3. مقدار مستحب آن: به پهنای سه انگشت بسته و طول یک انگشت.
4. مسح با دست چپ: جایز است.[۴]
۵.لازم نیست مسح بر پوست سر باشد، بلکه بر موی جلوی سر هم صحیح است، مگر موی سر به قدری بلند باشد که هنگام شانه زدن، به صورتش بریزد، باید، پوست سر یا قسمت پائین (بیخ) مو را مسح نماید.
۶. مسح بر موی جاهای دیگر سر صحیح نیست، هر چند بر محل مسح جمع شده باشد.[۵]

مسح پا

۱.جای مسح: روی پا است.
۲.مقدار واجب مسح: طول؛ از سر انگشت تا برآمدگی روی پا،[۶] عرض؛ هر اندازه باشد کافی است هر چند به قدر یک انگشت باشد.
3 .مقدار مستحب مسح: همه روی پا.
4.پای راست را باید قبل از پای چپ مسح کند،[۷] ولی لازم نیست پای راست را با دست راست و پای چپ را با دست چپ مسح کند.[۸]

مسائل مشترک مسح سر و پا

1 .در مسح باید دست را بر سر و پاها بکشد و اگر دست را نگه دارد، و سر یا پا را به آن بکشد وضو باطل است؛ ولی اگر موقعی که دست را می‌کشد سر یا پا مختصری حرکت کند اشکال ندارد.[۹]
2.اگر برای مسح، رطوبتی در کف دست نمانده باشد، نمی‌تواند دست را با آب خارج تر کند، بلکه باید از اعضای دیگرِ وضو، رطوبت بگیرد و با آن مسح کند.[۱۰]
3 .رطوبت دست باید بقدری باشد که بر سر و پا اثر بگذارد.[۱۱]
۴. محل مسح (سر و روی پاها) باید خشک باشد، بنابراین اگر جای مسح تر باشد، باید آن را خشک کرد؛ ولی اگر رطوبت آن به قدری کم باشد که مانع از رسیدن رطوبت دست، بر آن نباشد مانع ندارد.[۱۲]
5 .بین دست و سر یا پاها باید چیزی مانند چادر و روسری، یا جوراب و کفش فاصله نباشد؛ هر چند بسیار ظریف و نازک باشد و رطوبت به پوست برسد (مگر در حال ناچاری).[۱۳]
6 .محل مسح باید پاک باشد، پس اگر نجس است و نمی‌تواند آن را آب بکشد باید تیمم کند.[۱۴]

خلاصه‌ی درس

۱. وضو عبارت است شستن صورت و دست‌ها و مسح سر و پا، با شرایطی که خواهد آمد.
۲. بنابر احتیاط واجب صورت و دست‌ها باید از بالا به پائین شسته شود.
۳. در وضو پس از شستن صورت و دست‌ها، باید جلوی سر و روی پاها را مسح کرد.
۴. مقدار واجب مسح سر به قدری است که بگویند سر را مسح کرد.
۵. مسح سر باید بر قسمت جلوی سر که بالای پیشانی است باشد.
۶. مسح پا هر اندازه باشد کافی است، هر چند یک انگشت؛ ولی از نظر طول باید از نوک انگشت تا برآمدگی روی پا مسح شود.
۷. در مسح باید:
ـ دست بر محل مسح کشیده شود.
ـ محل مسح پاک باشد.
ـ چیزی بین دست و محل مسح، فاصله نشود.

پرسش

۱. اعمال وضو را بر شمارید.
۲. وظیفه‌ی پسری که موهای یک طرف سر را بر قسمت جلوی آن شانه کرده است برای مسح سر چیست؟
۳. چهار مسأله از مسائلی را که در مسح سر و پاها مشترک است بیان کنید.
۴. آیا در حال راه رفتن می‌توان سر را مسح کرد؟
۵. آیا در سرمای شدید می‌توان بر جوراب یا کفش مسح کرد؟
۶. مقدار واجب و مستحب مسح سر و پاها را بیان کنید.

پی نوشت ها

[۱]. تحریرالوسیله، ج 1، ص ۲۱، م ۱. به فتوای برخی از مراجع تقلید باید از نوک انگشت تا آخر روی پا (مفصل) را مسح کند. آیت عظام صافی، خامنه‌ای، سیستانی.
[۲]. تحریرالوسیله، ج 1، ص ۲۱، م ۱ و ۲.
[۳]. توضیح‌المسائل، م 2۴۳.
[۴]. به فتوای برخی از مراجع تقلید بنابر احتیاط واجب باید با دست راست مسح کند. آیات عظام خامنه‌ای، زنجانی، صافی، مکارم، نوری.
[۵]. توضیح‌المسائل، م 2۴۹ و ۲۵۰ و ۲۵۱ و ۲۵۷؛ تحریرالوسیله، ج 1، ص ۲۳، م ۱۴.
[۶]. به فتوای برخی از مراجع باید تا مفصل را مسح کند. آیات عظام خامنه‌ای، سیستانی، صافی.
[۷]. به فتوای برخی از مراجع تقلید مراعات این ترتیب لازم نیست. آیت الله سیستانی.
[۸]. توضیح‌المسائل، م ۲۵۲ و ۲۵۳؛ العروةالوثقی، ج 1، ص ۲۰۹.
[۹]. توضیح‌المسائل، م ۲۵۵.
[۱۰]. توضیح‌المسائل، م 2۵۷؛ به فتوای برخی از مراجع تقلید باید از چانه خود آب بگیرد. آیات عظام زنجانی، سیستانی، خامنه‌ای.
[۱۱]. العروةالوثقی، ج 1، ص ۲۱۲، م ۲۶.
[۱۲]. همان.
[۱۳]. العروةالوثقی، ج 1، ص ۲۱۲، م ۲۷.
[۱۴]. توضیح‌المسائل، م ۲۶۰.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده