کد مطلب: ۵۰۲۶
تعداد بازدید: ۹۲۲
تاریخ انتشار : ۰۵ آبان ۱۴۰۰ - ۱۰:۳۱
تولی و تبری| ۴۱
كسى كه نسبت به آن چه باید به آن ایمان بیاورد كفر بورزد و راه مؤمنان را رها كرده، در راه كافران قرار گیرد، اعمال او بر باد می رود و در آخرت در زمره زیانكاران خواهد بود.
در درس قبل با توجه به سوره نساء آیاتی که در مورد تبری بود را مورد بررسی قرار دادیم. در این درس با توجه به سوره مائده آیاتی را که به تبیین مصادیق تبری اشاره دارد مورد بررسی قرار خواهیم داد.


آیه 5 سوره مائده


«وَ مَنْ یكْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِین»
كسى كه نسبت به آن چه باید به آن ایمان بیاورد كفر بورزد و راه مؤمنان را رها كرده، در راه كافران قرار گیرد، اعمال او بر باد می رود و در آخرت در زمره زیانكاران خواهد بود.[1]


منظور از حبط عمل چیست؟


حبط عبارت است از این كه شخصی در یك زمانى اعمال خیرى انجام داده است و این اعمال شرعا مورد قبول واقع  شده است و به سبب انجام آن مستحق ثواب می باشد، ولى همان فرد در زمان هاى بعدى بدون این كه از كار خیر سابق پشیمان شده باشد، گناهانى را مرتكب می شود كه به واسطه آنها مستحق عقاب خواهد بود. در این صورت استحقاق ثواب با استحقاق عقاب متأخر حبط و نابود می شود و از بین مى ‏رود[2]. گناهانی چون کفر، شرک، الحاد و ارتداد و به طور کل ایستادن و سرکشی در مقابل خدا باعث از بین رفتن کل اعمال می شود.
«وَ لَقَدْ أُوحِی إِلَیكَ وَ إِلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَیحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ»
(اى پیامبر) و به تحقیق كه به سوى تو و به سوى كسانى كه قبل از تو بوده ‏اند چنین وحى شده است كه اگر شریك بیاورى عمل تو حبط می شود و البتّه از زیانكاران می باشی[3]. «وَ مَنْ یعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أَبَداً» و هر كس نافرمانى خدا و رسولش كند، آتش دوزخ از آن اوست و جاودانه در آن مى‏ مانند[4].
چنان چه کسی در این حالت بدون توبه بمیرد حتی اگر سابقا مسلمان بوده و اعمال خیر هم داشته باشد، هیچ عملی برای او نمی ماند و بدون حساب وارد جهنم می شود. ولی اگر توبه کند، ممکن است به لطف و رحمت خدا، اعمال خیر سابقش برگردد، در آیه مورد بحث می فرماید: هرکس که به آنچه ایمان آورده است کفر ورزد، سبب حبط اعمال می شود.


انکار ولایت امیر المومنین(ع)


یکی از اسباب حبط عمل، انکار ولایت امیر المومنین علیه السلام می باشد، ابی حمزه از اصحاب امام باقر علیه اسلام می گوید، از ایشان در مورد این آیه پرسیدم، فرمودند:
«تَفْسِیرُهَا فِی بَطْنِ الْقُرْآنِ یعْنِی مَنْ یكْفُرْ بِوَلَایةِ عَلِی وَ عَلِی هُوَ الْإِیمَان »[5]
تفسیر آن در بطن قرآن است و مقصود کسانی هستند که به ولایت علی کافر باشند و علی ( ولایت علی ) ایمان است. و کسی که منکر ولایت امیر المومنین علیه السلام باشد تمام اعمال آن بی ارزش خواهد بود و در قیامت جزء زیانکاران قرار می گیرد.


آیه 37 سوره مائده


«إِنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لِیفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذابِ یوْمِ الْقِیامَةِ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ یرِیدُونَ أَنْ یخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَمَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِیمٌ»
قطعا كسانى كه كافر شدند، اگر تمام آنچه روى زمین است و همانند آن، مال آنها باشد و همه آن را براى نجات از كیفر روز قیامت بدهند، از آنان پذیرفته نخواهد شد؛ و مجازات دردناكى خواهند داشت. پیوسته مى ‏خواهند از آتش خارج شوند، ولى نمى ‏توانند از آن خارج گردند؛ و براى آنها مجازاتى پایدار است[6].
این آیه نسبت به کافرین می فرماید، راه ‏هاى نجات در قیامت برای آنان بسته است و از رحمت الهى و شفاعت در روز قیامت بهره مند نخواهند شد؛ نکته اساسی که به آن اشاره می کند این است که در قیامت از مرگ خبرى نیست و همواره این افراد در آتش خواهند بود؛ در ادبیات دینی و علم کلام به این ویژگی خلود می گویند. اهل لغت، كلمه «خلود» را به معناى دوام، بقا و جاودانگى دانسته‏ اند و طول عمر را از باب تشبیه، خلود خوانده ‏اند، برخى نیز آن را به معناى بقا و طول عمر دانسته و از باب تشبیه به معناى حیات جاودان به كار برده‏ اند، قرآن به صراحت بیان مى ‏كند كه آدمیان در جهان آخرت در بهشت یا جهنّم جاودانه ‏اند و تعابیر گوناگونى- همانند خلود، اقامت، قرار و مكث- را براى این معنا به كار مى ‏برد[7]. پس خلود، به معنى بقاى طولانى و هم به معنى ابدیت آمده است، بنا بر این كلمه خلود به تنهایى دلیل بر ابدیت نیست، زیرا هر نوع بقاء طولانى را شامل مى ‏شود. ولى در بسیارى از آیات قرآن با قیودى ذكر شده است كه از آن به وضوح مفهوم ابدیت فهمیده مى ‏شود[8]. با توجه به آنچه بیان شد قرآن نسبت به حال کافرین در روز قیامت می فرماید؛ هیچ راه فراری از عذاب الهی ندارند.
یکی از مصادیق افرادی که در آتش جهنم مخلد خواهند بود، دشمنان امیر المومنین علیه السلام هستند، چنان چه حمران از اصحاب امام باقر علیه السلام می گوید: از ایشان در مورد آیه «یرِیدُونَ أَنْ یخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَمَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِیمٌ » پرسیدم، فرمودند: « قَالَ اللَّهُ إِنَّ أَعْدَاءَ عَلِی هُمُ الْمُخَلَّدُونَ فِی النَّارِ أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ دَهْرَالدَّاهِرِینَ»، خداوند فرمود: قطعا دشمنان علی علیه السلام در آتش تا ابد جاودان خواهند بود. [9] همان طور که رسول خدا صلّی الله علیه و آله در بخشی از خطبه غدیریه فرمودند:
«مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّهُ إِمامٌ مِنَ الله، وَلَنْ یَتُوبَ الله عَلی أَحَدٍ أَنْکَرَ وِلایَتَهُ وَلَنْ یَغْفِرَ لَهُ، حَتْماً عَلَی الله أَنْ یَفْعَلَ ذالِکَ بِمَنْ خالَفَ أَمْرَهُ وَأَنْ یُعَذِّبَهُ عَذاباً نُکْراً أَبَدَا الْآبادِ وَ دَهْرَ الدُّهورِ. فَاحْذَرُوا أَنْ تُخالِفوهُ. فَتَصْلُوا ناراً وَقودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ»
هان مردمان! او (علی علیه السلام)  از سوی خدا امام است و هرگز خداوند توبه منکر او را نپذیرد و او را نیامرزد. این است روش قطعی خداوند درباره مخالف علی و هر آینه او را به عذاب دردناک پایدار کیفر کند. از مخالفت او بهراسید و گرنه در آتشی درخواهید شد که آتش گیری آن مردمانند و سنگ، که برای حق ستیزان آماده شده است.[10]


آیه 47 سوره مائده


«وَ مَنْ لَمْ یحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُون»، كسانى كه بر طبق حكم خدا داورى نكنند فاسق هستند[11]. از این عبارت چنین فهمیده می شود كه هر كس معتقد باشد که حقیقت، خلاف امر خداوند است و یا با وجود آن که می داند حکم خداوند حق است، امّا با آن مخالفت می کند و خلاف دستور خداوند عمل می نماید،‏ او از زمره فاسقین شمرده می شود.
علامه مجلسی در بحار الانوار در تبیین آیه مورد بحث، حدیثی از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل می کند که می فرمایند:
«قَدْ فَرَضَ اللَّهُ فِی الْخُمُسِ نَصِیباً لِآلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فَأَبَى فلان أَنْ یعْطِیهُمْ نَصِیبَهُمْ حَسَداً وَ عَدَاوَةً، وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ: وَ مَنْ لَمْ یحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ‏، وَ كَانَ فلان أَوَّلَ مَنْ مَنَعَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمُ السَّلَامُ حَقَّهُمْ وَ ظَلَمَهُمْ، وَ حَمَلَ النَّاسَ عَلَى رِقَابِهِمْ، وَ لَمَّا قُبِض فلان ٍ اسْتَخْلَفَ فلان عَلَى غَیرِ شُورَى مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ لَا رِضًى مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ، فَعَاشَ فلان بِذَلِكَ لَمْ یعْطِ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمُ السَّلَامُ حَقَّهُمْ وَ صَنَعَ مَا صَنَعَ فلان[12]»
خداوند خمس را واجب کرد برای این که نصیب و بهره ای برای آل محمد صلی الله علیه و آله باشد که فلانی (خلیفه اول) از روی حسد و عداوت مانع آن شد و به تحقیق خداوند فرمود: كسانى كه بر طبق حكم خدا داورى نكنند فاسقند. و فلانی (خلیفه اول)، اولین کسی بود که مانع از حق آل محمد صلی الله علیه و آله شد و به آنها ظلم کرد و مردم را علیه این خانواده شوراند. و در زمان مرگ، فلانی (خلیفه دوم) را بدون مشورت و شوری، خلیفه خود قرار داد و بدون رضایت آل محمد صلی الله علیه و آله او را به جای خود نصب کرد، و خلیفه دوم هم همانند روش او عمل کرد.


جمع بندی


در این سوره، با توجه به تاویل آیات که از کلام اهل بیت علیه السلام برداشت شده است؛ سه دسته از افراد مورد غضب و خشم خدا قرار خواهند گرفت؛ دسته اول کسانی که منکر ولایت امیر المومنین علیه السلام می باشند. دسته دوم کسانی هستند که نسبت به ایشان دشمنی دارند و دسته سوم کسانی هستند که خلاف حکم خدا، حکم می کنند.


خودآزمایی


1-    معنای حبط را توضیح دهید. و با توجه به آیه 5 سوره مائده یکی از مصادیق آن را توضیح دهید.
2-    معنای خلود در آتش چیست؟ و با توجه به آیه 37 سوره مائده یکی از مصادیق آن را توضیح دهید.
3-    با توجه به آیه 47 سوره مائده بفرمایید، منظور از فاسق چه کسانی هستند؟
 

پی‌نوشت‌ها


[۱] سوره مائده آیه 5/ ترجمه مکارم
[2] شرخ کشف المراد ( علی محمدی) ص 553
[3] سوره زمر آیه 65/ ترجمه مکارم
[4] سوره جن آیه 23/ ترجمه مکارم
[5] بصائر الدرجات ج1 ص 78
[6] سوره مائده آیات 36 و 37/ ترجمه مکارم
[7] فرهنگ شیعه ص 236
[8] تفسیر نمونه ج9 ص 239
[9] تفسیر فرات کوفی ج1 ص 122
[10] بحار الانوار ج37 ص 208
[11] سوره مائده آیه 47/ ترجمه مکارم
[12] بحار الانوار ج30 ص 222

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: