کد مطلب: ۵۰۸۳
تعداد بازدید: ۵۹۲
تاریخ انتشار : ۲۹ آبان ۱۴۰۰ - ۱۴:۲۸
تولی و تبری| ۴۴
دوری از ولایت اهل بیت علیهم السّلام و انحراف از این مسیر، بزرگ ترین معصیت است و سبب دوری از رحمت خداوند می شود، چنان چه از کلام اهل بیت علیهم السلام و قرآن کریم استفاده می شود که یکی از وظایف انبیاء و رسولان، ابلاغ ولایت و امامت اهل بیت علیهم السلام می باشد...
تا کنون به بررسی آیات متعددی از قرآن کریم پرداختیم که در مورد بحث برائت سخن می گفت، امّا از آن جایی که آیات فراوانی از کتاب خدا به این موضوع پرداخته است و این مختصر را گنجایش کافی برای طرح همه این موارد نیست، ناچاریم برای حُسن ختام این قسمت، به بیان چند آیه دیگر بپردازیم و پس از آن مبحث ولایت در قرآن را آغاز کنیم.


آیات آغازین سوره شمس


در آیات ابتدایی سوره شمس پس از آن که خداوند متعال یازده بار سوگند یاد می کند، می فرماید: تزکیه نفس عامل رستگاری است و آلوده ساختن نفس (به معصیت و آلودگی) عامل محرومیت و نا امیدی از رحمت خدا خواهد بود: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها»، كه هر كس نفس خود را تزكیه كرده، رستگار شده و آن كس كه نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است‏.[1] دوری از ولایت اهل بیت علیهم السّلام و انحراف از این مسیر، بزرگ ترین معصیت است و سبب دوری از رحمت خداوند می شود، چنان چه از کلام اهل بیت علیهم السلام و قرآن کریم استفاده می شود که یکی از وظایف انبیاء و رسولان، ابلاغ ولایت و امامت اهل بیت علیهم السلام می باشد و از طرفی هرکس از این مسیر خارج شود و انحراف پیدا کند، از رحمت الهی به دور خواهد بود.
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه 36 سوره نحل می فرماید:
«مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیاً قَطُّ إِلَّا بِوَلَایتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّنَا، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ فِی كِتَابِهِ: وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا مِنْهُمْ‏ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت‏»،
خداوند هرگز پیامبری را مبعوث نکرد مگر آن که او را مامور ساخت که مردم را به ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما دعوت کند و این است مقصود از آیه: ما در هر امتى رسولى فرستادیم كه خداى یكتا را بپرستید، و از طاغوت اجتناب كنید[2].


 سوره هود آیه 5 (کینه نسبت به امیرالمومنین علیه‌السلام)


«أَلا إِنَّهُمْ یثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیسْتَخْفُوا مِنْهُ أَلا حِینَ یسْتَغْشُونَ ثِیابَهُمْ یعْلَمُ ما یسِرُّونَ وَ ما یعْلِنُونَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»،  آگاه باشید هنگامى كه آنها (سرها را به هم نزدیك ساخته و سینه ‏هاشان را در كنار هم قرار مى‏ دهند تا خود (و سخنان خویش) را از او (پیامبر) پنهان دارند، آگاه باشید آن گاه كه آنها لباس هایشان را بخود مى ‏پیچند و خویش را در آن پنهان مى‏ دارند (خداوند) از درون و برون آنها با خبر است، چرا كه او از اسرار درون سینه‏ ها آگاه است[3].
در تفسیر این آیه آمده است: کلمه یثنون، از ماده ثنی به معنى در دل گرفتن كینه و عداوت آمده است، چرا كه با این كار انسان عداوت شخص یا چیزى را به دل نزدیك مى ‏سازد. این تعبیر در ادبیات عرب دیده مى ‏شود كه: «اثنونى صدره على البغضاء»،  او كینه مرا به دل گرفت، با توجه به آنچه ذكر شد چنین به نظر مى ‏رسد كه تعبیر فوق در آیه ممكن است اشاره به هر گونه مخفى ‏كارى ظاهرى و باطنى دشمنان رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد، كه از یك سو با در دل داشتن كینه و عداوتش در ظاهر با زبان شیرین نسبت به ایشان اظهار دوستى مى ‏كردند، و از سوى دیگر به هنگام گفتگو با یكدیگر سرها را به هم نزدیك و سینه‏ ها را به عقب داده و حتى لباس ها را به سر مى ‏كشیدند كه بدگوئی ها و توطئه ‏ها را به صورت مرموزى به یكدیگر برسانند، تا كسى از راز آنها آگاه نشود.
 ولى در هر حال آیه به طور كلى اشاره به یكى از كارهاى احمقانه دشمنان اسلام و رسول خدا صلی الله علیه و آله مى ‏كند كه با استفاده از روش نفاق آمیز و دور كشى از حق مى‏ خواستند ماهیت خود را از نظرها پنهان سازند تا گفتار حق را نشنوند.[4]  امام موسی کاظم علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید:
« قَالَ كَانَ إِذَا نَزَلَتِ‏ الْآیةُ فِی عَلِی ع ثَنَى أَحَدُهُمْ صَدْرَهُ لِئَلَّا یسْمَعَهَا وَ اسْتَخْفَى مِنَ النَّبِی ص»،
زمانی که آیه ای در فضائل امیر المومنین نازل می شد هر کدام آنها ( منافقین ) سر خود را از رسول خدا صلی الله علیه و آله مخفی می کرد تا آن آیه را نشنود[5]. در واقع این آیه نشان از نفرت و انزجار خداوند متعال نسبت به منافقینی دارد که از شنیدن آیات فضائل امیر المومنین علیه السلام سر باز می زدند.


سوره انفال آیه 32 (کینه نعمان بن حارث قهری)


«وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَینا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِیمٍ»،
و (به خاطر بیاور) زمانى را كه گفتند: پروردگارا! اگر این حق است و از طرف تو است بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود آر، یا عذاب دردناكى براى ما بفرست[6]. در تفسیر نور الثقلین از امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه نقل شده است: پس از آن كه پیامبر صلی الله علیه و آله، امیر المومنین علیه السلام را در غدیر خم به خلافت منصوب كرد و فرمود: « من كنت مولاه‏ فعلى مولاه‏» این مسئله در همه جا منتشر شد، نعمان بن حارث قهرى (كه از منافقان بود) خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: به ما گفتى شهادت به توحید و نفى بت ‏ها بدهیم، و گواهى به رسالت تو بدهیم، و دستور به جهاد و حج و روزه و نماز و زكات دادى، همه را پذیرفتیم، ولى به این قناعت نكردى و این پسر (منظورش امیر المومنین علیه السلام است!) را خلیفه كردى و گفتى «من كنت مولاه فعلى مولاه» آیا این سخن از تو است یا دستورى از طرف خداست؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به خدایى كه جز او معبودى نیست از ناحیه خداست، نعمان برگشت در حالى كه مى‏ گفت:
اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَینا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ،
خداوندا اگر این سخن از ناحیه تو است بارانى از سنگ از آسمان بفرست. چیزى نگذشت كه سنگى بر او سقوط كرد و كشته شد[7].


سوره زمر آیه 56 (حسرت روز قیامت)


«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِین‏»،
مبادا كسى روز قیامت بگوید: افسوس بر من از كوتاهى‏ هایى كه در اطاعت فرمان خدا كردم و (آیات او را) به سخریه گرفتم[8]. رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه روز غدیر در تفسیر «جنب الله» می فرماید:
«مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ جَنْبُ اللَّهِ الَّذِی نَزَلَ فِی كِتَابِه‏ »،
ای گروه مردم! امیر المومنین علیه السلام جنب الله است همانی که خداوند در کتابش نازل فرموده[9]. با توجه به کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله، در قیامت دشمنان امیر المومنین علیه السلام، حسرت می خورند که چرا در مورد آن حضرت کوتاهی کردند.
خداوند متعال می فرماید:
«وَ هُمْ یصْطَرِخُونَ فِیها رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیرَ الَّذِی كُنَّا نَعْمَلُ أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما یتَذَكَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَ جاءَكُمُ النَّذِیرُ فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ مِنْ نَصِیرٍ»،
آنها در دوزخ فریاد مى ‏زنند: پروردگارا! ما را خارج كن تا عمل صالحى انجام دهیم غیر از آنچه انجام مى ‏دادیم! (در پاسخ به آنان گفته مى ‏شود:) آیا شما را به اندازه ‏اى كه هر كس اهل تذكّر است در آن متذكّر مى ‏شود عمر ندادیم، و انذاركننده (الهى) به سراغ شما نیامد؟! اكنون بچشید كه براى ظالمان هیچ یاورى نیست![10]
امام کاظم علیه السلام در مورد این آیه شریفه می فرمایند:
«إِنَّ أَعْدَاءَنَا إِذَا دَخَلُوا النَّارَ قَالُوا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً فِی وَلَایةِ عَلِی ع غَیرَ الَّذِی كُنَّا نَعْمَلُ فِی عَدَاوَتِهِ فَیقَالُ لَهُمْ فِی الْجَوَابِ أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما یتَذَكَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَ جاءَكُمُ النَّذِیرُ وَ هُوَ النَّبِی ص فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ لآِلِ مُحَمَّدٍ ص مِنْ نَصِیرٍ ینْصُرُهُمْ وَ لَا ینَجِّیهِمْ مِنْهُ وَ لَا یحْجُبُهُمْ عَنْه‏»،
دشمنان ما وقتى داخل جهنم مى ‏شوند مى ‏گویند: خدایا ما را خارج كن تا كارهاى خوبى كه همراه با ولایت علی علیه السّلام است انجام دهیم غیر از آن تبهكاری هائى كه با دشمنى على مى ‏كردیم. در جواب ایشان گفته مى ‏شود: مگر به شما فرصت ندادیم و وسائل هشیارى و توجه شما را فراهم نكردیم و پیامبر ما راهنمائى لازم را نكرد؟ پس عذاب را بچشید ستمگران آل محمّد را یاورى نیست كه موجب نجات و خلاصى آنها شود[11].


سوره ص آیه 86 (تکذیب و تهمت به پیامبر(ص))


«قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِینَ»، ‏بگو: (اى پیامبر!) من از شما هیچ پاداشى نمى‏ طلبم، و من از متكلفین نیستم (سخنانم روشن و همراه با دلیل است)[12]. امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید:
«وَ قَالَ لِأَعْدَاءِ اللَّهِ أَوْلِیاءِ الشَّیطَانِ أَهْلِ التَّكْذِیبِ وَ الْإِنْكَارِ قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِینَ یقُولُ مُتَكَلِّفاً أَنْ أَسْأَلَكُمْ مَا لَسْتُمْ بِأَهْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ عِنْدَ ذَلِكَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ أَ مَا یكْفِی مُحَمَّداً أَنْ یكُونَ قَهَرَنَا عِشْرِینَ، حَتَّى یرِیدُ أَنْ یحَمِّلَ أَهْلَ بَیتِهِ عَلَى رِقَابِنَا وَ لَئِنْ قُتِلَ مُحَمَّدٌ أَوْ مَاتَ لَنَنْزِعَنَّهَا مِنْ أَهْلِ بَیتِهِ ثُمَّ لَا نُعِیدُهَا فِیهِمْ أَبَدا».
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله به دشمنان خدا و پیروان شیطان فرمود: قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِینَ، من از شما پاداشى تقاضا ندارم و در مورد چیزى كه شایستگى ندارید به زور وادارتان نمی كنم. در این موقع بعضى از منافقین به دیگران گفتند كافى نیست محمّد ص را كه مدت بیست سال است بر ما حكومت مى ‏كند حالا تصمیم دارد خویشاوندان خود را بار بر گردن ما نماید، اگر كشته شود یا بمیرد (خلافت را) به خویشاوندانش نخواهیم داد، دیگر نخواهیم گذاشت حكومت به این خانواده بر گردد[13]. این نحوه برخورد منافقین که نشان دهنده عدم ایمان آن ها به رسول خدا بود و نتیجه آن، کارشکنی ها و دشمنی های فراوان این گروه، هم در زمان حیات رسول خدا و هم بعد از حیات ایشان، مخصوصا با غصب خلافت علی علیه السّلام، شد، طبق صریح آیات و روایات آن ها را مستحقّ برائت خدا و اولیاء الهی و تمامی مؤمنین نمود، و لذا یکی از افرادی که باید مورد انزجار مؤمنین باشند، همین گروه گمراه هستند.


خودآزمایی


1.     با توجه به آیه 86 سوره ص، یکی از مصادیق برائت را توضیح دهید.
2.     با توجه به سوره زمر آیه 56، منظور از حسرت روز قیامت چیست؟
 

پی‌نوشت‌ها

 
[1] سوره شمس آیات 9 و10 /ترجمه مکارم
[2] تفسیر عیاشی ج2 ص 258 ( آیه 36 سوره نمل)
[3] سوره هود آیه 5/ترجمه مکارم
[4] تفسیر نمونه ج1 ص14
[5] بحار الانوار ج 36 ص109
[6] سوره انفال آیه 32/ترجمه مکارم
[7] تفسیر نور الثقلین ج2 ص151
[8] سوره زمر آیه 56/ترجمه مکارم
[9] بحار النوار ج37 ص 209
[10] سوره فاطر آیه 37/ترجمه مکارم
[11] بحار الانوار ج23 ص361/ترجمه خسروی
[12] سوره ص آیه 86/ترجمه مکارم
[13] بحار الانوار ج24 ص175/ترجمه خسروی
 
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: