عصمت پيامبر و امام بدين معنا نيست كه عوامل معصيت در وجودشان نيست و قدرت ارتكاب گناه ندارند. يا اين كه اگر قصد معصيت كردند خداى متعال به طور مستقيم يا به وسيله‌ی فرشتهها از آنان سلب اختيار مىكند، بلكه معصومان نيز مانند ساير مردم داراى غريزه‌ی شهوت و غضب مىباشند و مىتوانند كارهاى زشت را انجام دهند ولى در عين حال از گناه اجتناب مىورزند. بخش اوّل: صفات امام | ۹
عصمت امام و حدود آن
يكى از صفات ممتاز امام عصمت است. عصمت يعنى محفوظ بودن.
به كسى معصوم گفته مىشود كه از خطا و اشتباه و فراموشى و گناه كاملاً مصونيت دارد. به همان دليل كه پيامبر بايد معصوم باشد امام بايد معصوم باشد، چون جانشين پيامبر و تداوم دهنده‌ی راه اوست. جانشين پيامبر اگر معصوم نباشد بقاى احكام و قوانين واقعى شريعت كه براى هدايت مردم نازل شده ضامن معتبرى ندارد و الطاف الهى به اكمال و اتمام نخواهد رسيد. جنبههاى مختلف عصمت را در امور زير مىتوان خلاصه كرد:
1. در عقايد او باطل و خرافات وجود ندارد.
2. در فهم و درك حقايق و مسائل دينى خطا و اشتباه ندارد.
3. در ضبط و نگهدارى و حفظ علوم و معارف و احكام و قوانين دين اشتباه و فراموشى و خطا ندارد.
4. در ابلاغ علوم و معارف و احكام دين به مردم مرتكب خطا و اشتباه نمىشود.
5. مرتكب كار حرام و خلاف شرع نمىشود.
رمز عصمت
عصمت پيامبر و امام بدين معنا نيست كه عوامل معصيت در وجودشان نيست و قدرت ارتكاب گناه ندارند. يا اين كه اگر قصد معصيت كردند خداى متعال به طور مستقيم يا به وسيله‌ی فرشتهها از آنان سلب اختيار مىكند، بلكه معصومان نيز مانند ساير مردم داراى غريزه‌ی شهوت و غضب مىباشند و مىتوانند كارهاى زشت را انجام دهند ولى در عين حال از گناه اجتناب مىورزند. رمز عصمت آنان در دو چيز است: يكى ايمان و يقين قوى به خداى متعال، جهان آخرت، بهشت و دوزخ، حساب و كتاب و جزاى اعمال، ديگرى شهود باطنى به آثار و عواقب كارهاى زشت. رمز عصمت آنان در همين شهود باطنى و نفسانى است كه از جانب خداى متعال به آنان عطا شده است.
رمز عصمت معصومان در مصونيت از خطا و اشتباه و فراموشى نيز در نوع علم آنان است. علوم آنان به حقايق دين، علم حضورى و شهودى است كه از باطن ذاتشان سرچشمه مىگيرد. آن ذوات مقدس، علم به صراط مستقيم انسانيت و منابع احكام و قوانين شريعت را در باطن ذاتشان دارند و با چشم باطن مشاهده مىكنند و غفلت و فراموشى در آن راه ندارد، به علاوه ساختمان جسمانى و مغز و اعصاب آنان به گونهاى آفريده شده كه مىتوانند مشاهدات حضورى خود را بدون كم و زياد در قالب كلمات و جملهها درآورند و به مردم ابلاغ نمايند. اين هم يكى از الطاف الهى و تأييدات و تسديدات ربانى است.
عصمت در احاديث
مهمترين دليل عصمت امام، همان دليل عقلى است كه قبلاً بدان اشاره شد، به علاوه خود ائمه معصومين(ع) در احاديث فراوان عصمت را از صفات ممتاز امام دانستهاند؛ به عنوان نمونه، امام رضا(ع) فرمود: امام از گناه پاك و از عيوب منزّه است. داراى علم مخصوص و با نشانه‌ی عقل و بردبارى موصوف مىباشد. نظام دين و عزت مسلمانان و خشم منافقان و هلاكت كافران مىباشد.[1]
در جاى ديگر همين حديث فرمود: هنگامى كه خداى سبحان بندهاش را براى امور بندگان برگزيد سينهاش را براى انجام اين مسئوليت باز مىكند، و چشمههاى حكمت را در قلبش جارى مىسازد، علوم لازم را همواره به او الهام مىكند، بعد از آن از پاسخ دادن به هيچ سؤالى عاجز نيست و در گفتن حق ناتوان نخواهد بود. پس او از گناه معصوم و همواره مورد تأييد و توفيق و تسديد الهى قرار مىگيرد و از خطا و لغزش در امان خواهد بود. خدا اين ويژگىها را به او داده تا حجت بر بندگان و شاهد بر خلق باشد. اين فضل الهى است كه به هر كس خواست عطا مىكند. و خدا داراى فضلى عظيم است.[2]
امام صادق(ع) در توصيف امام فرمود: امام گزيدهاى است از عترت حضرت محمد(ص) كه همواره در منظر خداى متعال و مورد عنايت اوست. وى را به پوشش خود حفظ مىكند، دامهاى شيطان و سپاهيانش از او طرد مىشود، تهمتهاى بد از او دفع مىشود، از آفتها منزّه و محجوب است، از لغزشها معصوم و از همه زشتىها محفوظ است.[3]
امير المؤمنين(ع) فرمود: بزرگترين حد ولايت امامِ واجب الاطاعة اين است كه عصمت او از خطا و لغزش و خلاف عمدى، و ارتكاب گناهان كبيره و صغيره، دانسته شود. لغزش و خطا نداشته باشد. به كارهاى خلاف دين نمىپردازد. و اهل لهو و لعب و عياشى نيست.[4]
خودآزمایی
۱- حدود عصمت امام را بیان کنید.
۲- توصیف امام صادق(ع) درباره امام را ذکر کنید.
پی نوشت ها
[1]. اصول كافى، ج 1، ص 200: عن الرضا(ع) (فى حديث) قال: الإمام المطهّر من الذنوب و المبرّى من العيوب، المخصوص بالعلم الموسوم بالعلم، نظام الدين و عزّ المسلمين و غيظ المنافقين و بوار الكافرين.
[2]. همان، ص 202: همان حديث قال: و إنّ العبد إذا اختاره الله عزّوجلّ لأمور عباده شرح صدره لذلك و أودع قلبه ينابيع الحكمة، و ألهمه العلم إلهاماً فلم يع بعده بجواب، و لا تحيّر فيه عن الصواب، فهو معصوم مؤيّد موفّق مسدّد قد أمن من الخطايا و الزلل و العثار، يخصّه الله بذلك ليكون حجّته لعباده و شاهده عليّ خلقه و ذلك فضل الله يؤتيه من يشاء و الله ذوالفضل العظيم.
[3]. همان، ص 204: عن أبي عبدالله(ع) (في حديث) قال: و صفوة من عترت محمد(ص) لم يزل مرعياً بعين الله يحفظه و يكلؤه بستره مطروداً عنه حبائل إبليس و جنوده، مصرفاً عنه قوارف السؤء مبرّأ من المعاهات، محجوباً عن الآفات، معصوناً من الزلّات، مصوماً عن الفواحش كلّها.
[4]. بحارالانوار، ج 68، ص 389: عن أميرالمؤمنين(ع) (في حديث) قال: و كبار حدود ولاية الإمام المفروض الطاعة أن يعلم أنّه معصوم من الخطاء و الزلل و العمد، و من الذنوب كلّها صغيرها وكبيرها، لايزل و لا يخطأ و لا يلهو بشيء من الأمور الموبقة للدين و لا بشيء من الملاهي.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی