یاد مرگ و قیامت، تقویت اراده

یاد مرگ و قیامت، تقویت اراده

در نوشتار قبل در باره نقش ایمان به خدا و معنویت و ضرورت تقویت آن در کنترل تمایلات جنسی و پرهیز از گناهانی چون خودارضایی سخن گفتیم. اینک به ادامه بحث راه های پیشگیری و درمان خود ارضایی می پردازیم.

ياد مرگ و قيامت

از جمله عوامل مهمى كه نقش زيادى در كنترل غريزه جنسى دارد، ياد مرگ و قيامت است. انسانى كه معتقد به مرگ و جهان آخرت است و اعتقاد دارد كه روزى بايد در پاى ميزان دادگاه الهى قرار بگيرد و جواب گوى اعمال و كردار خود باشد، هرگز به خود اجازه نمى دهد نافرمانى و معصيت كند و هميشه خود را در محضر الهى احساس مى كند و با تقويت ايمان، وسوسه هاى شيطان را سركوب مى كند. عملكرد هر انسانى ناشى از جهان بينى و طرز انديشه و تفكر اوست و انديشه هاى انسانى پشتوانه اعمال و رفتار او. از اين رو، كسى كه ايمان و يقين دارد كه ـ مثلا ـ سم كشنده است، هرگز سراغ آن نمى رود. اگر نوجوانى كه در موقعيت گناه و انحراف جنسى قرار مى گيرد، زمان جان كندن و مرگ خود را به خاطر آورد و عذاب سخت الهى را، كه براى مجرمان در نظر گرفته شده است، در نظر داشته باشد، جرئت نمى كند نافرمانى كرده، به گناه و شهوت رانى آلوده شود؛ زيرا مى داند عذاب الهى سخت و جان كاه است و خودارضايى هم يكى از گناهانى است كه انجام دهنده آن مورد غضب پروردگار قرار می گیرد. پس يكى از راهكارهاى غلبه بر شهوات و تحريكات جنسى حرام، ياد مرگ و قيامت است. در اين زمينه، فرمايشات ارزشمندى از معصومین عليهم السلام وارد شده است.[1]

امیر المؤمنین علیه السلام در این باره می فرمایند:

«فَأَكْثِرُوا ذِكْرَ الْمَوْتِ‏ عِنْدَ مَا تُنَازِعُكُمْ‏ أَنْفُسُكُمْ‏ إِلَيْهِ‏ مِنَ الشَّهَوَاتِ فَكَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظاً وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص كَثِيراً مَا يُوصِي أَصْحَابَهُ بِذِكْرِ الْمَوْتِ فَيَقُولُ أَكْثِرُوا ذِكْرَ الْمَوْتِ فَإِنَّهُ هَادِمُ اللَّذَّاتِ حَائِلٌ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الشَّهَوَاتِ‏».

زمانی که نفس شما به سمت شهوات اشتیاق دارد زیاد یاد مرگ کنید، مرگ برای وعظ و نصیحت کفایت می کند و رسول خدا صلی الله علیه و آله بسیار اصحاب خود را به یاد مرگ توصیه می کردند و می فرمودند زیاد به یاد مرگ باشید که آن (مرگ) از بین برنده لذّات است و میان شما و شهوت ها فاصله می اندازد.[2]

خداوند متعال خطاب به موسی کلیم الله فرمود:

«يَا مُوسَى ضَعِ الْكِبْرَ وَ دَعِ الْفَخْرَ وَ اذْكُرْ أَنَّكَ سَاكِنُ‏ الْقَبْرِ فَلْيَمْنَعْكَ‏ ذَلِكَ مِنَ الشَّهَوَاتِ». ای موسی! کبر را بر زمین بگذار و فخر را رها کن و به یاد آور که تو ساکن قبر هستی. پس این یاد مرگ قطعا تو را از شهوات مانع خواهد شد.‏[3] رسول خدا صلی الله علیه و آله در مواعظی که به ابن مسعود داشتند، از جمله می فرمایند:

«يَا ابْنَ مَسْعُودٍ مَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَارَعَ إِلَى الْخَيْرَاتِ وَ مَنْ خَافَ‏ النَّارَ تَرَكَ‏ الشَّهَوَاتِ‏ وَ مَنْ تَرَقَّبَ الْمَوْتَ أَعْرَضَ عَنِ اللَّذَّاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِي الدُّنْيَا هَانَتْ عَلَيْهِ الْمُصِيبَاتُ».

ای ابن مسعود! هر کس که مشتاق بهشت است به سمت خیرات سرعت می گیرد و هر که از آتش جهنم می ترسد شهوت ها را ترک می کند و هر کس در انتظار مرگ است (می داند که می میرد) از لذت ها (حرام) روی می گرداند‏ و هر که در دنیا زاهد شد، مصیبت ها بر او آسان می گردد.[4]

تقويت اراده

تقويت اراده و تلاش براى توانايى از گام هاى مهم در امر غلبه بر انحرافات جنسى و اخلاقى است. اگر افراد به تمام فنون درمان خودارضايى و انحرفات جنسى آشنايى داشته باشند، ولى اراده استفاده از آن ها و عزم راسخ در ترك خودارضايى را نداشته باشند، نتيجه اى به دست نمی آورند. از اين رو، تقويت اراده و داشتن تصميم جدّى بر ترك انحراف اخلاقى يكى از مسائل مهم براى درمان و غلبه بر ناهنجارى مزبور است. از شايع ترين معضلاتی که افراد معتاد به یک گناه مثل خودارضایی یا برخی از مواد مخدّر و اعتیادآور با آن دست و پنجه نرم می کنند، اين است كه اراده بر ترک اعتیاد خود ندارند و يا اراده ایشان به قدری ضعيف است كه نمى توانند تصميم جدّى بر ترك گناه و یا ترک مواد اعتیادآور بگيرند؛ و يا این که تصميم مى گيرند، ولى نمى توانند تا آخر مقاومت كنند.[5]
در رابطه با تقویت اراده، با نظر به آیات و روایات به دو دسته راهکار بر می ‌خوریم:

الف. راهکارهای شناختی و معرفتی تقویت اراده:

1- هستی شناسی و خودشناسی

هرچه شناخت انسان از جهانی که از آن آمده و دنیایی که در آن زندگی می ‌کند و آخرتی که به آن پا خواهد‌ گذارد، بیشتر باشد و بزرگی آفرینش خود و هدف آن را بیشتر بشناسد، قدر خود را بهتر دانسته و اراده قوی ‌تری خواهد داشت. امیر مؤمنان حضرت علی علیه ‌السلام با بیانی کوتاه به این نکته بزرگ اشاره فرموده اند:

«عَلَى قَدْرِ الرَّأْيِ‏ تَكُونُ‏ الْعَزِيمَةُ». عزم و اراده  به اندازه میزان شناخت، اعتقاد و فکر است.[6] کسانی که اسیر شهواتند، قدرت مقابله با جاذبه‌ گناه را ندارند. چنین افرادی به عظمت و بزرگی خود و قابلیت ‌های خویش پی نبرده و شناخت کافی ندارند و به همین دلیل خود را خیلی ارزان می ‌فروشند؛ بنا بر این نخستین توصیه این است که سعی کنیم با مطالعه و تفکر بیشتر، به شناخت کافی از دنیا و آخرت و هدف خلقت انسان و عظمت و بزرگی آن برسیم، آن‌ گاه یک نیروی جدید به نام کرامت نفس در انسان تولید می ‌شود و در پی آن، دیگر شهوت ‌ها و جاذبه ‌ها حقیر می ‌شوند؛ چراکه حضرت علی علیه ‌السلام فرموده اند: «مَنْ‏ كَرُمَتْ‏ عَلَيْهِ‏ نَفْسُهُ‏ هَانَتْ عَلَيْهِ [شَهْوَتُهُ‏] شَهَوَاتُهُ». هر کس کرامت نفس یابد، شهواتش نزد او خوار و بی ارزش می شود.‏[7]
آری اگر انسان، خود را به درستی بشناسد و بداند عمری محدود و اهداف بلند و وظایف بسیاری دارد، آن ‌گاه برای انجام کارهای لازم، سر از پا نمی ‌شناسد و از هر گونه تنبلی، سستی و اتلاف وقت پرهیز می ‌کند، و هر آن چه که مانع رسیدن او به این اهداف بلند است، از سر راه بر می دارد؛ چراکه امیر المؤمنین علیه‌ السلام فرموده است:

«فَإِنَّهُ لَنْ يَسْتَقْبِلَ أَحَدُكُمْ يَوْماً مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا بِفِرَاقِ آخَرَ مِنْ أَجَلِهِ». ‏هیچ یک از شما به استقبال روزی (دیگر) از عمرش نمی رود مگر آن که روز دیگری از مهلت زندگانی او به پایان می رسد.[8]

2- آگاهی پیش از عمل

یکی از اموری که در تقویت اراده بسیار مؤثر است، کسب آگاهی کامل درباره امری است که می ‌خواهیم آن را انجام دهیم یا ترک کنیم. اگر پیش از اراده کردن، به خوبی جوانب کار را بسنجیم و آثار و پیامدهای مثبت آن را به خوبی درک کنیم - چون فطرتاً منفعت طلب هستیم- ناخودآگاه برای کسب آن آثار و پیامدها، اراده انجام آن کار در ما پدید می ‌آید. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌ فرمایند:

«إِذَا هَمَمْتَ بِأَمْرٍ فَتَدَبَّرْ عَاقِبَتَهُ فَإِنْ كَانَ خَيْراً فَأَسْرِعْ إِلَيْهِ وَ إِنْ كَانَ شَرّاً فَانْتَهِ عَنْهُ». هر گاه خواستی کاری انجام دهی، پس خوب در عاقبت آن بیندیش، اگر خیر بود برای انجام آن سرعت بگیر و اگر شرّ بود آن را رها کن.[9] امیر المؤمنین علیه السلام فرموده اند:

«رَوِّ تَحْزَمْ فَإِذا اسْتَوْضَحْتَ فَاجْزِمْ». در امور تحقیق کن، تا تمام جوانب آن برای تو روشن شود و هنگامی که امر برای تو واضح شد، انجام آن کار را اراده کن.[10] همچنین مولا علیه السلام در حدیث دیگری می فرمایند:

«التَّدْبِيرُ قَبْلَ الْعَمَلِ يُؤْمِنُكَ النَّدَمَ». تدبیر پیش از عمل تو را از پشیمانی ایمنی می بخشد.[11]
ریشه بسیاری از سستی ها در اراده، ناکامی هایی است که در انجام امور حاصل شده و ریشه بیشتر این ناکامی ها، بی تدبیری و عدم فکر و بررسی قبل از انجام کار است، لذا برای تقویت اراده، باید پیش از هر کار در مورد آن خوب اندیشید. توضیح مطلب این که بسیاری اوقات علت تهییج نشدن عزم و اراده ما به سمت انجام کار این است که آثار و نتایج فراوان آن را نمی‌ دانیم یا اطلاع کافی و کاملی نداریم و با کم ‌ترین اطلاعات انجام آن را اراده می ‌کنیم؛ ولی وقتی با سختی ‌های آن رو به رو می‌ شویم، در انجام آن سستی می ‌کنیم؛‌ از این رو هم قبل از عمل باید آگاهی کامل را کسب کنیم و هم در طول انجام آن، باید اطلاعات قبلی را با خود مرور و تداعی کنیم و آن را تکمیل نمائیم. در همین راستا از امیر مؤمنان علی علیه‌ السلام حکایت شده است:

«مِنَ‏ الْحَزْمِ‏ قُوَّةُ الْعَزْمِ». قوت اراده ‌ها از دوراندیشی در کارها نشأت می ‌گیرد.‏[12]

3- خودباوری و اعتماد به نفس

یکی از عوامل ضعف اراده، ضعیف و ناتوان پنداشتن خود و کارها را بزرگ ‌تر از توان خود دانستن است. هر چه انسان توانایی‌ ها و استعدادهای خود را بهتر بشناسد، احساس قدرت بیشتری می ‌کند و خود را برای اراده کردن امور بزرگ آماده ‌تر می ‌بیند. «انسان» در حقيقت شگفت ‌انگيزترين پديده عالم هستى است. داشتن اعضا و جوارح گوناگون و نيروهاى مختلف و قدرت هاى متفاوت، و تركيب از عناصر متضاد، و تشكيل از عوامل گوناگون به گونه ‌اى كه به صورت معجون بسيار پيچيده ‌اى در آمده است كه همه چيز در او جمع است و در واقع نمونه كوچكى است از تمام جهان هستى و عالم صغرى هم طراز عالم كبير.
أ تزعم انّك جرم صغير / و فيك انطوى العالم الاكبر
ترجمه: آيا چنين مى ‌پندارى كه تو موجود كوچكى هستى در حالى كه عالم كبير در تو خلاصه شده است. (شعر منسوب به امیر المؤمنین علیه السلام).[13]

4- مثبت اندیشی

یکی از موانع شکل‌ گیری اراده ‌های بزرگ، روحیه یأس و ناامیدی و توجه بیش از حد به مشکلات و کم ‌توجهی به داشته‌ ها و توانایی ‌ها است، خداوند با قدرت بی ‌انتهای خود، فرموده است[14]:

«... وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه...». و هر كس بر خدا توكّل كند، كفايت امرش را مى ‏كند.[15] در جای دیگر خداوند متعال به کسانی که در راه او مجاهده و تلاش می کنند، وعده هدایت به مسیرهای صحیح الهی داده است که حرکت در آن ها قطعا موجب پیروزی و حصول نتیجه عالی است:

«وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ». و آن ها كه در راه ما (با خلوص نيّت) جهاد كنند، قطعاً به راه ‏هاى خود، هدايتشان خواهيم كرد و خداوند با نيكوكاران است.[16] بنا بر این کسانی که در ترک گناهانی چون خودارضایی ناامید هستند، باید بدانند که تلاش و حرکت در مسیر ترک این عمل ناپسند، تلاش و حرکت در جهت اطاعت از خداوند و رضایت پروردگار متعال است، لذا خداوند عز و جل خود وعده کمک و نصرت به ایشان داده و بر همین اساس جایی برای ناامیدی وجود ندارد. امام رضا علیه السلام در حدیثی فرموده اند:

«أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ أَنَا عِنْدَ ظَنِ‏ عَبْدِيَ‏ الْمُؤْمِنِ‏ بِي إِنْ خَيْراً فَخَيْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً». گمانت را به خدا نیکو کن چراکه خداوند عز و جل می فرماید: من نزد گمان بنده مؤمن به خود هستم، اگر گمانش خیر باشد، (کار او نیز) خیر خواهد بود و اگر گمان او شر باشد (کار او نیز) شر خواهد شد.[17]
ادامه این بحث را در نوشتار بعد دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

خودآزمایی

1- «یاد مرگ و قیامت» را به عنوان یکی از راهکارهای پرهیز از خودارضایی توضیح دهید؟
2- دو مورد از راهکارهای شناختی و معرفتی تقویت اراده را بیان کنید؟

پی نوشت ها

[1] برگرفته از مقاله: مهم ترين آسيب جنسى دوران نوجوانى و راه كارهاى پيش گيرى و درمان (پناهی، على احمد).
[2] الأمالي (للمفيد) ص 264.
[3] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏8 ص 46.
[4] مكارم الأخلاق ص 447.
[5] برگرفته از مقاله: مهم ترين آسيب جنسى دوران نوجوانى و راه كارهاى پيش گيرى و درمان (پناهی، على احمد).
[6] عيون الحكم و المواعظ (لليثي) ص 327.
[7] نهج البلاغة حکمت 449.
[8] مجموعة ورام ج ‏2 ص 218.
[9] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏68 ص 342.
[10] همان ص 341.
[11] همان ص 342.
[12] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ص 476.
[13] پيام امام امير المومنين ع (مكارم شيرازى، ناصر) ج 1 ص 182. (با تلخیص)
[14] سایت فارس، برگرفته از مقاله: راهکارهای تقویت اراده از منظر روایات (حسینی رنانی، سید حبیب).
[15] سوره طلاق/ آیه 3 (ترجمه مکارم).
[16] سوره عنکبوت/ آیه 69 (ترجمه مکارم).
[17] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏2 ص 72.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده