ضرورت پرهیز از تنهایی

در نوشتار قبل در باره نقش بیکاری و بطالت در اوقات فراغت، در گرایش افراد به انحرافات جنسی از جمله خود ارضایی سخن گفتیم. اینک به ادامه بحث راه های پیشگیری و درمان خود ارضایی می پردازیم.

پرهیز از تنهایی

یکی دیگر از مواقعی که در بیشتر موارد شیطان از آن برای انحراف و گمراهی انسان بهره می برد، ساعت خلوت و تنهایی افراد است. بدیهی است که در خلوت، نوعا انسان ها غافل از نظارت حق تعالی و دیدگانی که از چشمان ما مخفی هستند همچون ملائکه و ...، فضا را برای ارتکاب گناه، به دور از چشم دیگران مناسب می بینند، و درست در همین زمان شیطان برای گمراهی انسان، از این بستر به بهترین شکل بهره می برد و چنان در وسوسه کردن و ایده پردازیِ گناه تلاش می کند که شاید در کم تر مواقعی بتوان تا به این اندازه شاهد تلاش شیطان بود. بر همین اساس در تعالیم دین اسلام به جز موارد محدود و اندکی، از تنهایی پرهیز داده شده و به طور کلی شاهد دستوراتی هستیم که بر حضور در جماعات مؤمنین و افراد صالح تشویق و ترغیب می کند. در ادامه به بعضی از این موارد اشاره می شود.

کراهت تنها خوابیدن

در روایتی رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَرِهَ لَكُمْ أَيَّتُهَا الْأُمَّةُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِينَ خَصْلَةً وَ نَهَاكُمْ عَنْهَا ...، وَ كَرِهَ أَنْ يَنَامَ الرَّجُلُ فِي بَيْتٍ وَحْدَهُ». همانا ای امّت! خداوند تبارک و تعالی بیست و چهار خصلت را برای شما مکروه و ناپسند می داند و شما را از آن نهی می کند: ...، (از جمله این که) و مکروه می داند از این که فرد در خانه ای تنها بخوابد.[1] آمارها و تجارب مختلف ثابت کرده که هنگام خواب و استراحت، نبود حضور دیگران در خانه، مخصوصا برای اقشار آسیب پذیرتر مانند نوجوانان، می تواند زمینه ساز گناهانی چون خودارضایی شود. حتّی اگر نوجوان در منزل دارای اتاق مستقلی است، نباید این استقلال و عدم حضور و نظارت والدین به گونه ای باشد که خلوتی مناسب برای ارتکاب معصیت بیابد. در واقع والدین باید با تلاش در حفظ استقلال و شخصیت فرزندان بکوشند تا از نظارت لازم و کنترل شده خود نسبت به ایشان غفلت نورزند به طوری که فرزند نیز کانون گرم و پُرمهر خانه را فضایی مناسب و آماده برای ارتکاب معصیت نیابد.

کراهت تنها غذا خوردن

در سیره زندگانی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است:

«وَ كَانَ لَا يَأْكُلُ وَحْدَهُ مَا يُمْكِنُهُ وَ قَالَ أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى قَالَ مَنْ‏ أَكَلَ‏ وَحْدَهُ‏ وَ ضَرَبَ عَبْدَهُ وَ مَنَعَ رِفْدَهُ».

و تا جایی که برای رسول خدا صلی الله علیه و آله امکان داشت، تنها غذا نمی خوردند و فرمودند: آیا شما را از بدترینتان با خبر نسازم؟ گفتند: آری (با خبر سازید). حضرت فرمودند: کسی که تنهایی غذا بخورد، و غلام خود را بزند و مهمان را پذیرایی ننماید.[2] همچنین در جای دیگر سفارش به دسته جمعی غذا خوردن داده و فرمودند:

«كُلُوا جَمِيعاً وَ لَا تَفَرَّقُوا فَإِنَّ الْبَرَكَةَ مَعَ‏ الْجَمَاعَةِ». با هم غذا بخورید و متفرّق نشوید (تنها غذا نخورید) که همانا برکت با جماعت است.[3]

کراهت تنها سفر رفتن

امام کاظم علیه السلام فرمودند:

«فِي وَصِيَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِعَلِيٍّ ع لَا تَخْرُجْ فِي سَفَرٍ وَحْدَكَ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ مَعَ الْوَاحِدِ وَ هُوَ مِنَ الِاثْنَيْنِ أَبْعَدُ يَا عَلِيُّ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا سَافَرَ وَحْدَهُ فَهُوَ غَاوٍ وَ الِاثْنَانِ غَاوِيَانِ وَ الثَّلَاثَةُ نَفَرٌ وَ رَوَى بَعْضُهُمْ سَفْرٌ».

در سفارشات رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام آمده است: به تنهایی سفر مرو که شیطان به همراه انسانِ تنهاست و او از دو نفر دورتر است (در سفر همراه دو نفر هم هست ولی دورتر از یک نفر است). ای علی! به درستی که فرد زمانی که تنهایی سفر می کند، گمراه است و دو نفر هم گمراه اند و سه نفر جماعت هستند [و برخی روایت کرده اند که به جای نفر، حضرت سفر فرمودند، یعنی سه نفر مسافراند (و شرط سفر صحیح را مراعات کرده اند)].[4]

پرهیز از مجرّد ماندن

در آیات قرآن کریم و سفارشات معصومین علیهم السلام، بسیار توصیه به ازدواج شده است و مجرّد ماندن به شدّت مورد نهی و نکوهش قرار گرفته است. بدیهی است که تنها مسیر ارضای صحیح میل جنسی ازدواج است و خداوند متعال پاسخ بسیاری از نیازهای جسمی و روحی انسان را تنها در گرو ازدواج و تشکیل خانواده قرار داده است. بر همین اساس توصیه دین اسلام به افرادی که به مرحله ازدواج می رسند، تشکیل خانواده و پرهیز از تجرّد است. در فقه اسلامی، ازدواج برای کسانی که خوف ابتلا به گناه دارند، واجب شمرده شده است. امّا در غیر این صورت اصل ازدواج امری مستحبّ، ستوده و مورد رضایت حضرت حق تعالی محسوب می گردد. جالب است بدانیم که منظور از خوف ابتلا به گناه، تنها شامل روابط نامشروع و خودارضایی نمی شود بلکه حتّی یک نگاه حرام نیز در این حکم شرعی لحاظ شده است. یعنی اگر انسان ترس دارد که اگر از راه مشروع، خواسته و میل جنسی خود را پاسخ نگوید، مرتکب نگاه حرامی می شود، در این صورت نیز واجب است ازدواج کند.
قرآن کریم در مورد توصیه به ازدواج فرموده است:

«وَ أَنْكِحُوا الْأَیامى‏ مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ یكُونُوا فُقَراءَ یغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ».

مردان و زنان بى ‏همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و كنیزان صالح و درست كارتان را اگر فقیر و تنگ دست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى ‏نیاز مى ‏سازد خداوند گشایش ‏دهنده و آگاه است.[5]
همان طور که پیش تر هم ذکر شد، این نكته مسلّم است كه براى بر چیدن بساط گناه، باید از طریق اشباع صحیح و مشروع غرائز وارد شد، و به تعبیر دیگر هیچ گونه «مبارزه منفى» بدون «مبارزه مثبت» مؤثر نخواهد افتاد. «ایامى» جمع «ایم» (بر وزن قیم) در اصل به معنى زنى است كه شوهر ندارد، سپس به مردى كه همسر ندارد نیز گفته شده است، و به این ترتیب تمام زنان و مردان مجرّد در مفهوم این آیه داخلند خواه بكر باشند یا بیوه. تعبیر «انكحوا» (آن ها را همسر دهید) با این كه ازدواج یك امر اختیارى و بسته به میل طرفین است، مفهومش این است كه مقدمات ازدواج آن ها را فراهم سازید، از طریق كمك هاى مالى در صورت نیاز، پیدا كردن همسر مناسب، تشویق به مسأله ازدواج، و بالاخره پا در میانى براى حل مشكلاتى كه معمولا در این موارد بدون وساطت دیگران انجام پذیر نیست، خلاصه مفهوم آیه به قدرى وسیع است كه هر گونه قدمى و سخنى و درمى در این راه را شامل مى‏ شود. بدون شك اصل تعاون اسلامى ایجاب مى ‏كند كه مسلمانان در همه زمینه ‏ها به یكدیگر كمك كنند ولى تصریح به این امر در مورد ازدواج دلیل بر اهمیت ویژه آن است.[6]
ازدواج در واقع بهترین، زیباترین و سودمندترین نوع پُر کردن ساعات تنهایی انسان است، همان ساعاتی که گرایش انسان به گناه را دو چندان می سازد و بستر سقوط و انحطاط او را فراهم می کند. به همین دلیل است که ازدواج فردی که تنها ماندنش می تواند او را از مسیر خدا خارج کند، و جلوی کمالات و بندگی او را بگیرد، ناله شیطان را برآورده و او را پریشان می سازد؛ چراکه ازدواج با برکات فراوانی که دارد، سدّ محکمی در برابر دسیسه های شیطان است. در روایتی از وجود مقدّس رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین آمده است:

«مَا مِنْ‏ شَابٍ‏ تَزَوَّجَ‏ فِی‏ حَدَاثَةِ سِنِّهِ‏ إِلَّا عَجَّ شَیطَانُهُ یا وَیلَهُ یا وَیلَهُ عَصَمَ مِنِّی ثُلُثَی دِینِهِ فَلْیتَّقِ اللَّهَ الْعَبْدُ فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی».

هیچ جوانی نیست که در جوانی از عمرش ازدواج کند مگر آن که شیطان فریاد می زند: ای وای! ای وای! که او دو سوّم دین خود را از من حفظ کرد. پس بنده (جوان) باید در یک سوّم باقی مانده تقوای الهی را رعایت کند.[7] همچنین در جای دیگر فرموده اند: «الْمُتَزَوِّجُ‏ النَّائِمُ‏ أَفْضَلُ‏ عِنْدَ اللَّهِ‏ مِنَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْعَزَبِ‏». فرد متأهّلی که در خواب است نزد خدا برتر از روزه دارِ در حال عبادتی است که عزب (مجردّ) می باشد.[8]
در دسته دیگرى از روایات، مجرّد بودن افراد، به شدّت مورد نكوهش قرار گرفته و از آنان به عنوان «پست ‌ترین مردگان» و «شرورترین زندگان» یاد شده است، چنان چه رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «شِرَارُ مَوْتَاكُمُ‏ الْعُزَّابُ». بدترین مردگان شما عزب ها (مجرّدها) هستند.‏[9] و فرمودند: «شِرارُكُم عُزّابُكُم». بدترین شما عزب هایتان هستند.[10] در روایت دیگرى از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله آمده كه سستى در امر ازدواج فرزندان و تأخیر در آن، موجب بروز فتنه در زمین و فساد بزرگ مى‌ گردد؛ از این ‌رو، توصیه فرموده اند كه اگر دیانت و امانت فرد خواستگار، پسندیده بود، در ازدواج با آن، كوتاهى نكنید:

«إذا جاءَ كُم مَن تَرضَونَ دِینَهُ و أمانَتَهُ یخطُبُ (إلَیكُم) فَزَوِّجُوهُ، إن لا تَفعَلُوهُ تَكُن فِتنَةٌ فی الأرضِ و فَسادٌ كبیرٌ». هرگاه كسى به خواستگارى نزد شما آمد و دین دارى و امانت دارى او را پسندیدید، به او زن دهید؛ كه اگر چنین نكنید، در روى زمین تبهكارى و فساد بسیار پدید خواهد آمد.[11]

خودآزمایی

1- «پرهیز از تنهایی» را به عنوان یکی از راهکارهای پیشگیری و درمان خودارضایی، توضیح دهید.
2- بهترین و سودمندترین نوعِ پُرکردن اوقات تنهایی انسان، چیست؟ توضیح دهید.

پی نوشت ها

[1] من لا يحضره الفقيه ج ‏3 ص 556 و 557.
[2] مكارم الأخلاق ص 31.
[3] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏63 ص 349.
[4] من لا يحضره الفقيه ج ‏2 ص 277.
[5] سوره نور/ آیه ٣٢ (ترجمه مکارم).
[6] تفسیر نمونه ج ‏١٤ ص ٤٥٦ و ٤٥٧.
[7] النوادر (للراوندی) ص ١٢.
[8] جامع الأخبار (للشعیری) ص ١٠١.
[9] روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة) ج ‏٢ ص ٣٧٤.
[10] میزان الحكمه ج ٥ ص ٨٦.
[11] همان ص 89.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده