علاوه بر آنان، عايشه همسر پيامبر و ام سلمه زوجه آن حضرت، و عمر فرزند ابى سلمه و پرورش يافته خانه‌ی پيامبر، و زينب پرورش يافته منزل پيامبر و ثوبان غلام آزاد شده آن حضرت، و واثلة بن اسقع خدمتگزار منزل آن حضرت كه از خواص و نزديكان رسول خدا بودهاند اين حادثه را براى ديگران نقل كردهاند. اين افراد را مىتوان به عنوان شاهدان عينى اين حادثه معرّفى كرد. بخش دوّم: اهلبيت (ع) از ديدگاه قرآن و حديث | ۱
عصمت اهل بيت در قرآن
براى اثبات عصمت اهل بيت به آيه‌ی معروف تطهير استدلال شده است:
خداى متعال در قرآن كريم مىگويد: همانا خدا اراده كرده كه ناپاكى را از اهلبيت برطرف سازد و شما را [از ناپاكىها] كاملا پاكيزه سازد.[1]
در تفسير آيه وتوضيح اين دليل به چند مطلب اشاره مىكنيم:
شأن نزول آيه
ترديد نيست كه آيه‌ی مذكور درباره‌ی رسول خدا و حضرت على و فاطمه و حسن و حسين(ع) نازل شده است. در اينباره احاديث فراوانى داريم كه در كتب اهل سنت و شيعه به ثبت رسيده است. به عنوان نمونه: عايشه مىگويد: بامدادى رسول خدا در حالى كه جامه‌ی پشمى سياهى بر تن داشت خارج شد، حسن و حسين و فاطمه و على وارد شدند، پس آن حضرت آنان را زير جامه‌ی خود جاى داد، آن‌گاه فرمود:
«إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».[2]
ام سلمه مىگويد:
آيه‌ی «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» در خانه من نازل شد، در آن هنگام فاطمه ظرفى از غذا را خدمت ايشان آورد، رسول خدا به او فرمود: همسرت على و فرزندانت حسن و حسين را نيز دعوت كن. وقتى همه حاضر و مشغول غذا خوردن شدند آيه نازل شد، پس رسول خدا همه را زير عباى خيبرى جاى داد و سه مرتبه فرمود: پروردگارا! اينان اهل بيت من هستند، رجس و آلودگى را از آنان برطرف ساز و پاك و پاكيزهشان گردان.[3]
عمربن ابى سلمه مىگويد:
آيه‌ی «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» در خانه ام سلمه نازل شد پس رسول خدا(ص)، فاطمه و حسن و حسين(ع) را به نزد خود خواند و جامهاى را كه بر دوش داشت بر آنان بيفكند و فرمود: پروردگارا! اينان اهل بيت مناند، رجس را از آنان برطرف ساز و پاكشان بگردان، ام سلمه عرض كرد: يا رسول الله! من نيز با ايشان هستم؟ فرمود: بر جاى خود باش، تو نيز خوب هستى.[4]
زينب مىگويد: وقتى رسول خدا ديد رحمت از آسمان فرود مىآيد فرمود: كيست كه على و فاطمه و حسن و حسين را دعوت كند؟ عرض كردم: من انجام مىدهم، هنگامى كه حاضر شدند پيامبر اكرم عباى خود را بر سر آنان افكند. و خودش نيز به زير عبا رفت، در آن هنگام جبرئيل نازل شد و اين آيه را آورد.[5]
ابو سعيد خدرى مىگويد: اين آيه درباره‌ی پنج تن نازل شد: پيامبر و على و فاطمه و حسن و حسين.[6] امام حسن(ع) در خطبه‌ی خود فرمود:
ما اهل بيت كسانى هستيم كه آيه‌ی «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» درباره‌ی ما نازل شد.[7]
اجتماع اصحاب كسا و نزول آيه‌ی تطهير يكى از حوادث مهم دوران رسالت پيامبر گرامى اسلام است.
اصحاب كسا پنج تن بودند: پيامبر اكرم، حضرت على، فاطمه زهرا، حسن و حسين(ع).
چنان كه از احاديث استفاده مىشود وقوع اين حادثه بدين‌گونه بوده است: وقتى آيه‌ی تطهير بر پيامبر نازل شد كسى را نزد حضرت على و فاطمه و حسن و حسين(ع) فرستاد و آنان را به خانه خود دعوت كرد. همه را روى فرشى نشانيد و خود نيز در كنارشان نشست.
آن‌گاه عباى خود يا گليم يا جامهاى را بر سرشان افكند و خود نيز در زير آن جاى گرفت. پس آيه‌ی تطهير را قرائت كرد و گفت: خدايا اينان اهل بيت من هستند، رجس و پليدى را از ايشان دور گردان ظاهراً اصل اين حادثه در خانه‌ام سلمه همسر پيامبر اتفاق افتاده و خود اين پنج تن راويان آن بوده و براى ديگران نقل كردهاند. علاوه بر آنان، عايشه همسر پيامبر و ام سلمه زوجه آن حضرت، و عمر فرزند ابى سلمه و پرورش يافته خانه‌ی پيامبر، و زينب پرورش يافته منزل پيامبر و ثوبان غلام آزاد شده آن حضرت، و واثلة بن اسقع خدمتگزار منزل آن حضرت كه از خواص و نزديكان رسول خدا بودهاند اين حادثه را براى ديگران نقل كردهاند. اين افراد را مىتوان به عنوان شاهدان عينى اين حادثه معرّفى كرد.
جمعى ديگرى از اصحاب نيز اين حادثه را نقل كردهاند كه شاهد اصل قضيه نبودند مانند انس بن مالك، ابوالحمراء ابوسعيد خدرى و ابن عباس.
رسول خدا(ص) براى تثبيت بيشتر اين حادثه و اطلاع اصحاب تا مدت شش يا هفده ماه هر بامداد كه به قصد اداى نماز صبح به مسجد مىرفت وقتى به خانه زهرا مىرسيد آيه‌ی تطهير را بلند مىخواند و مىفرمود: اى اهل بيت براى اقامه نماز آماده شويد.[8]
مصاديق اهل بيت
اهل بيت يعنى اهل خانه‌ی معهود. از احاديث استفاده مىشود كه خانه معهود منزل مسكونى ام سلمه، يكى از همسران رسول خدا بوده است. در آن خانه بود كه آيه‌ی تطهير نازل شد و پيامبر حضرت على و فاطمه و حسن و حسين(ع) را دعوت كرد و عبايى را بر سر خودش و آنان افكند و آيه‌ی تطهير را قرائت فرمود. منظور پيامبر از جا دادن آنان زير عبا، و اجازه ندادن به ام سلمه كه به زير آن عبا داخل شود، انحصار يافتن اهل البيت در همان پنج تن بود، تا بعداً كسى مدّعى نشود كه من نيز از اهل بيت هستم، پيامبر اكرم همواره تصريح مىكرد كه آيه‌ی تطهير تنها درباره‌ی على و فاطمه و حسن و حسين(ع) نازل شده است.[9]
حضرت على و امام حسن و امام حسين(ع) براى اثبات فضائل خود همواره به آيه‌ی تطهير استدلال مىكردند و هيچگاه مورد انكار قرار نگرفتند.
تفسير آيه‌ی تطهير
براى روشن شدن معناى آيه بايد قبلاً به دو مطلب اشاره كنيم:
1. معناى رجس: رجس در لغت به معناى پليد و نجس است. اين كلمه در قرآن در دو معنا استعمال شده است: يكى پليدى ظاهر و نجاست شرعى، در قرآن مىگويد: بگو: در ميان آن چه به من وحى شده است چيزى را كه خوردن آن حرام باشد نمىيابم، جز مردار يا خون ريخته شده يا گوشت خوك، اينها پليد هستند.[10]
2. پليدى باطنى و نفسانى: يعنى كفر، عصيان و گناه. در قرآن مىگويد: اما آنان كه در دلهايشان مرض دارند (شنيدن آيات) بر پليدى باطن آنها افزوده مىشود، و در حال كفر مىميرند.[11]
معلوم است كه بيمارى قلبى كافران پليدى ظاهرى نيست و خداى متعال از آنها نخواسته از نجاستهاى ظاهرى اجتناب كنند بلكه پليدى و زشتىهاى نفسانى از قبيل كفر، نفاق، عناد، سرپيچى از فرمانهاى الهى مىباشد.
اكنون اين سئوال مطرح مىشود كه آيا «رجس» مذكور در آيه‌ی تطهير به معناى اول يعنى پليدى ظاهرى است؟ يا به معناى دوم يعنى پليدى باطنى مىباشد؟ با اندكى دقت روشن مىشود كه نمىتواند به معناى اول باشد چون در بيان اين مزيت براى اهل بيت از كلمه «انّما» استفاده شده كه بر حصر دلالت دارد، در صورتى كه اگر مراد پاك شدن از نجاسات و پليدىهاى ظاهر بود، از اختصاصات اهل بيت نبود بلكه شامل عموم مكلفين مىشد. چون از همه خواسته شده كه از آلودگىهاى ظاهرى اجتناب نمايند. و اگر چنين بود مزيتى براى اهل بيت نبوده تا مورد ستايش خداى متعال قرار گيرند و در جاهاى مختلف بدان افتخار كنند.
خودآزمایی
۱- معناى رجس را شرح دهید.
۲- آيا «رجس» مذكور در آيه‌ی تطهير به معناى اول يعنى پليدى ظاهرى است؟
پی نوشت ها
[1]. احزاب، آيه 33: «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».
[2]. صحيح مسلم، ج 4، ص 1883: عن عايشة أمالمؤمنين قالت: خرج النبى(ص) غداة و عليه مرط مرحَّل من شعر أسود فجاء الحسن بن عليّ فأدخله ثمّ جاء الحسين فأدخله ثمّ جاءت فاطمة فأدخلها ثمّ جاء عليّ فأدخله، ثمّ قال: «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».
[3]. ينابيع الموده، ص 125: عن أم سلمة رضى الله عنها قالت: فى بيتى نزلت: «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» فجاءت فاطمة ببرمة فيها ثريد، فقال لها: ادعي زوجك و حسناً و حسيناً فدعتهم فبينما يأكلون إذ نزلت هذه الآية فغشّاهم بكساء خيبري كانت عليه فقال: اللّهم هؤلاء أهل بيتي و خاصّتي فاذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهيراً، ثلاث مرّات.
[4]. همان، ص 125: عمر بن أبي سلمة، ربيب النّبي(ص) قال: نزلت «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» في بيت أمّ سلمة، فدعى النبي عليّاً و فاطمة و حسناً و حسيناً فجلّلهم بكساء، ثمّ قال: «اللّهم هؤلاء أهل بيتي فاذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهيراً» قالت أمّ سلمة: و أنا معهم يا نبّي الله! قال: أنتِ على مكانكِ و أنت إلى خير.
[5]. همان، ص 126: عن زينب: إنّ النبى لمّا رأى الرحمة هابطة عن السماء قال: من يدعولى عليّاً و فاطمة و حسناً و حسيناً؟ قالت زينب: أنا يا رسول الله! فدعتهم فجلّلهم في كسائه فنزل جبرئيل بهذه الآية و دخل معهم في الكساء.
[6]. همان: عن أبي سعيد الخدري قال نزلت هذاه الآية في خمسة: النبي و عليّ و فاطمة و الحسن والحسين رضى الله عنهم.
[7]. همان، ص 126: الحسن بن علي- رضى الله عنهما- قال في خطبة: «نحن اهل البيت الذين قال الله سبحانه فينا: «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».
[8]. مجمع الزوائد، ج 9، ص 168 و 169.
[9]. همان، ص 167: عن أبي سعيد الخدري قال قال رسول الله(ص): نزلت هذه الآية في خمسة: «إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» فيّ و في علي و فاطمة و حسن و حسين.
[10]. انعام، آيه 145: «قُلْ لا أَجِدُ فِيما أُوحِىَ إِلَىَّ مُحَرَّماً عَلى طاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلّا أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنْزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ».
[11]. توبه، آيه 125: «وَأَمّا الَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلى رِجْسِهِمْ وَماتُوا وَهُمْ كافِرُونَ».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی