پرهیز از انتخاب دوست ناباب

پرهیز از انتخاب دوست ناباب

در نوشتار قبل در باره نقش تنهایی در گرایش افراد به انحرافات جنسی از جمله خود ارضایی سخن گفتیم. اینک به ادامه بحث راه های پیشگیری و درمان خود ارضایی می پردازیم.

دقت در انتخاب دوست و همنشین

بدون شك عامل سازنده شخصيت انسان- بعد از اراده و خواست و تصميم او- امور مختلفى است كه از اهمّ آن ها همنشين و دوست و معاشر است، چرا كه انسان خواه و ناخواه تأثيرپذير است، و بخش مهمى از افكار و صفات اخلاقى خود را از طريق دوستانش مى‏ گيرد، اين حقيقت هم از نظر علمى و هم از طريق تجربه و مشاهدات حسى به ثبوت رسيده است. اين تأثيرپذيرى از نظر منطق اسلام تا آن حد است كه در روايات اسلامى از پيامبر خدا حضرت سليمان علی نبیّنا و آله و علیه السلام چنين نقل شده:

«لَا تَحْكُمُوا عَلَى رَجُلٍ بِشَيْ‏ءٍ حَتَّى تَنْظُرُوا مَنْ يُصَاحِبُ فَإِنَّمَا يُعْرَفُ‏ الرَّجُلُ‏ بِأَشْكَالِهِ‏ وَ أَقْرَانِهِ وَ يُنْسَبُ إِلَى أَصْحَابِهِ وَ إِخْوَانِهِ[1]

درباره كسى قضاوت نكنيد تا به دوستانش نظر بيفكنيد چرا كه انسان به وسيله دوستان و ياران و رفقايش شناخته مى‏شود». امام امير المؤمنين على بن ابى طالب علیه السلام در گفتار گوياى خود مى ‏فرمايند:

«فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَيْكُمْ أَمْرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دِينَهُ فَانْظُرُوا إِلَى‏ خُلَطَائِهِ‏ فَإِنْ كَانُوا أَهْلَ دِينِ اللَّهِ فَهُوَ عَلَى دِينِ اللَّهِ وَ إِنْ كَانُوا عَلَى غَيْرِ دِينِ اللَّهِ فَلَا حَظَّ لَهُ فِي دِينِ اللَّهِ‏[2]/

هر گاه وضع كسى بر شما مشتبه شد و دين او را نشناختيد به دوستانش نظر كنيد، اگر اهل دين و آئين خدا باشند او نيز پيرو آئين خدا است، و اگر بر آئين خدا نباشند او نيز بهره ‏اى از آئين حق ندارد».
و به راستى گاه نقش دوست در خوشبختى و بدبختى يك انسان از هر عاملى مهم تر است، گاه او را تا سر حد فنا و نيستى پيش مى ‏برد، و گاه او را به اوج افتخار مى ‏رساند. در كتاب العشرة (آداب معاشرت) روايات بسيارى در همين زمينه وارد شده كه نشان مى‏ دهد تا چه اندازه اسلام در مسأله انتخاب دوست سخت گير و دقيق و موشكاف است. در حديثى از نهمين پيشواى بزرگ اسلام امام محمد تقى الجواد علیه السلام مى ‏خوانيم: «إِيَّاكَ‏ وَ مُصَاحَبَةَ الشَّرِيرِ فَإِنَّهُ كَالسَّيْفِ الْمَسْلُولِ يَحْسُنُ مَنْظَرُهُ وَ يَقْبُحُ أَثَرُهُ[3]/ از همنشينى بدان بپرهيز كه همچون شمشير برهنه ‏اند، ظاهرش زيبا و اثرش بسيار زشت است».[4]
تا توانى مى ‏گريز از يار بد / يار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند / يار بد بر جان و بر ايمان زند

تأثیر همنشین و دوست در گرایشات نوجوانان

مجالست با دوستان بیش از هر قشری در نوجوانان تأثیرگذار است. معاشرت و همنشينى با دوستان سالم و با ايمان موجب رشد شخصيت انسان و تقويت ارزش هاى اخلاقى و معنوى در نوجوانان مى گردد. انتخاب دوستانى كه از لحاظ درسى، اخلاقى، خانوادگى و ادب، شايسته اند، خود مى تواند بهترين بازوى موفقيت نوجوان و قرار گرفتن در مسير پاك و بدون انحراف باشد. از سوى ديگر، دوستى با افراد پست و فرومايه ـ كه معمولا به انحراف هاى اخلاقى آلوده اند ـ يكى از زمينه هاى انحراف نوجوان است. دوستان منحرف و بى بند و بار سعى دارند احساس ها و تجربه هاى راست يا دروغ خود يا ديگران را درباره مسائل جنسى و انحراف اخلاقى با حرص و ولع و با حالتى غرورآميز، براى نوجوانان پاك و نورانى تعريف كنند و آنان را به سمت اين ناهنجارى ها سوق دهند. دوست ناباب سرنوشت انسان را به طور كلى، از مسير اصلى خود خارج مى كند و او را به ورطه هلاك و فساد و انحرافات اخلاقى مى اندازد. او از طريق ايجاد كنجكاوى و قهرمان بازى، ديگران را هم به سمت انحرافات جنسى سوق مى دهد، و كافى است كه نوجوان يك بار صحنه هاى جنسى يا فيلم هاى جنسى يا تجربيات جنسى و انحرافى را مشاهده كند و به سمت خودارضايى يا مسائل ديگر ضداخلاقى كشيده شود.
قرآن كريم در سوره فرقان، عاقبت كسانى را كه با دوستان فاسد همنشين گرديده و به نابودى كشيده شده اند و اظهار ندامت و حسرت مى كنند، بيان مى نمايد؛ آنان مى گويند:

«يا وَيْلَتى‏ لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلاً * لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِي وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً».

اى واى بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم! * او مرا از يادآورى (حق) گمراه ساخت بعد از آن كه (ياد حق) به سراغ من آمده بود و شيطان هميشه خوار كننده انسان بوده است.[5] در اين دو آيه، خداوند متعال سرنوشت مصاحبت با افراد فاسد را به عنوان هشدار بيان نموده، مؤمنان را متوجه مى سازد كه از دوستى با افراد فاسد پرهيز كنند و خود را به حسرت دنيا و آخرت گرفتار نسازند.
اميرمؤمنان على عليه السلام مى فرمايند:

«لَا تَصْحَبِ‏ الشَّرِيرَ فَإِنَ‏ طَبْعَكَ‏ يَسْرِقُ مِنْ طَبْعِهِ وَ أَنْتَ لَا تَعْلمُ». از همنشينى و دوستى با افراد شرور و آلوده بپرهيز؛ زيرا طبيعت و شخصيت تو به طور ناخواسته تحت تأثير بدى و ناپاكى طبع ايشان قرار مى گيرد و صفات آلوده شان بر تو اثر مى گذارد.[6] صفات ناپسند رفيق به طور ناخودآگاه بر انسان اثر مى گذارد و انسان يك باره چشم باز كرده، خود را در انحراف و ظلمت مى بيند. هيچ نوجوانى نمى تواند ادعا كند كه من حواسم جمع است و نمى توانند مرا منحرف كنند. دوست فاسد سرانجام، تأثير خود را ناخودآگاهانه مى گذارد. امام صادق عليه السلام در اين باره مى فرمايند: «مَنْ‏ يَصْحَبْ‏ صَاحِبَ‏ السَّوْءِ لَا يَسْلَمْ».[7] كسى كه با رفيق بد و ناپاك همنشين شود سالم نمى ماند (و سرانجام، به ناپاكى آلوده مى شود).[8]
با بدان منشين كه صحبت بد / گرچه پاكى تو را پليد كند
آفتابى بدين بزرگى را / لكه‌اى ابر ناپديد كند
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در باره ویژگی های افرادی که سزاوار رفاقت و همنشینی هستند می فرمایند:

«قَالَتِ الْحَوَارِيُّونَ لِعِيسَى يَا رُوحَ اللَّهِ مَنْ نُجَالِسُ قَالَ مَنْ يُذَكِّرُكُمُ‏ اللَّهَ‏ رُؤْيَتُهُ‏ وَ يَزِيدُ فِي عِلْمِكُمْ مَنْطِقُهُ وَ يُرَغِّبُكُمْ فِي الْآخِرَةِ عَمَلُهُ».

حواریون به عیسی گفتند: ای روح خدا! با چه کسی مجالست کنیم؟ مسیح فرمود: با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و سخن گفتنش بر علم شما بیفزاید و عمل او شما را نسبت به آخرت راغب سازد.[9]
همنشين تو از تو بِه بايد / تا تو را عقل و دين بيفزايد
وقتى انسان با افراد دين دار، متّقى و كسانى كه به ظواهر شرع مقدّس تقيّد دارند، معاشرت و همنشينى داشته باشد و در مجالس مذهبى شركت نمايد، علاوه بر اين‏ كه خود به ‏خود از عملكرد افراد پيرامون خويش سرمشق مى‏ گيرد و از گناه دورى مى ‏گزيند، از گذشته خويش نيز پشيمان خواهد شد و در مقايسه عملكرد قبلى خود با كردار و گفتار اهل تقوا، در مى‏ يابد كه چه گناهانى مرتكب شده است و از آن گناهان توبه مى ‏كند. در مقابل، وقتى با افراد ناصالح و گناه ‏كار همنشين باشد و در مجالس اشخاص معصيت ‏كار رفت و آمد داشته باشد، خود را نسبت به آنان شايسته مى ‏بيند و در مقايسه با دوستان خود، عملكرد خويش را بسيار مثبت ارزيابى مى ‏كند، از اين ‏رو، مى ‏پندارد كه گناهى در زندگى مرتكب نشده است و احساس نمى ‏كند نياز به توبه و بازگشت به سوى خداوند تبارك و تعالى دارد و توبه نمى ‏كند و همواره به توجيه گناهان مى ‏پردازد. اين توجيه، ساخته و پرداخته مكر شيطان و سرآغاز گمراهى بزرگ ‏ترى است. چنين كسى موفّق به توبه نمى ‏شود و به سعادت و رستگارى دست نخواهد يافت.
امام سجاد علیه السلام در دعايى كه به ابو حمزه ثمالى تعليم فرمودند، به اهميّت اين مطلب اشاره مى ‏فرمايند و شركت در مجالس غافلين و بطّالين را موجب دورى بنده از خداوند و مانع پذيرش توبه بر مى ‏شمرند:

«اللَّهُمَّ ... مَا لِي كُلَّمَا قُلْتُ قَدْ صَلَحَتْ سَرِيرَتِي وَ قَرُبَ مِنْ مَجَالِسِ التَّوَّابِينَ مَجْلِسِي عَرَضَتْ لِي بَلِيَّةٌ أَزَالَتْ قَدَمِي وَ حَالَتْ بَيْنِي وَ بَيْنَ خِدْمَتِكَ سَيِّدِي ... لَعَلَّكَ فَقَدْتَنِي مِنْ مَجَالِسِ الْعُلَمَاءِ فَخَذَلْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ‏ رَأَيْتَنِي‏ فِي‏ الْغَافِلِينَ‏ فَمِنْ‏ رَحْمَتِكَ‏ آيَسْتَنِي‏ أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي آلِفَ مَجَالِسِ الْبَطَّالِينَ فَبَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ خَلَّيْتَنِي‏[10]/

خدايا نمى ‏دانم چه مى ‏شود كه هرگاه عزم كردم تو را عبادت و اطاعت كنم و هر چه با خود عهد كرده و گفتم كه از اين پس سيرتم را نيكو مى‏ كنم و به مجالس اهل توبه و به مقام توّابين نزديك مى ‏شوم، حادثه و بليّه ‏اى پيش آمد كه به عهد خود ثابت قدم نماندم و آن حادثه ميان من و خدمت تو حايل گرديد. آقای من شايد مرا در مجالس علما نيافتى و به خوارى و خذلانم انداختى، يا شايد مرا در ميان غافلين يافتى و بدين جرم، مرا از رحمت خود نااميد ساختى، يا شايد ديدى با مجالس اهل باطل انس و الفت گرفته‏ ام و مرا ميان آنان وا گذاشتى‏».[11]

توجّه والدین به دوستان فرزندان

جوانان و نوجوانان بايد بسيار مراقب باشند با چه كسى نشست و برخاست مى ‏كنند، با چه كسى رفت و آمد مى ‏كنند. چنان ‏كه پدران و مادران نيز بايد مراقب رفقا و هم كلاسى ‏هاى فرزندان خود باشند. حتّى بايد مراقبت كنند معلّم يا استاد فرزند آنان چه نوع منش و رفتارى دارد؛ زيرا به تجربه اثبات شده است حتّى قيافه ظاهرى و نوع پوشش معلّم و رفيقى كه انسان به او علاقه دارد، در وى اثر مى‏ گذارد. از این رو به پدر و مادرها توصيه مى ‏شود مراقب رفقا و دوستان فرزندان خود باشند. اگر دختر يا پسر آنان با كسى نشست و برخاست كند كه باكى از ارتکاب معاصی نداشته باشد، زمانى نمى ‏گذرد كه قبح اين گناهان در نظر فرزند كاسته مى ‏شود و خودش نيز دچار گناهان مى ‏شود. و بالأخره همنشين انسان پس از مدّتى، شخصيّت او را تغيير مى ‏دهد. اگر بى ‏دين و گناه‏ كار باشد، دين رفيق خود را متزلزل مى ‏كند و او را به گناه وادار مى ‏نمايد و اگر صالح و دين دار باشد، رفيق خود را به مسير هدايت مى ‏برد و او را به معنويّات نزديك مى ‏نمايد.
اين نكته مهم در انتخاب همسر نيز مصداق دارد؛ زن و شوهر در كردار، گفتار و ميزان دين دارى يكديگر تأثير به سزايى دارند. مرد يا زن بى ‏دين، به راحتى دين همسر خود را متزلزل مى ‏كند. بنا بر این جوانان و والدین ایشان، باید در انتخاب همسر بسیار دقت و تحقیق داشته باشند تا به لطف و عنایت حق تعالی از این خطر مصون بمانند.[12]
گلى خوش بوى در حمّام روزى / رسيد از دست محبوبى به دستم‏
به او گفتم كه مشكى يا عبيرى / كه از بوى دلاويز تو مستم‏
بگفتا: من گِلى ناچيز بودم / و ليكن مدتى با گُل نشستم‏
كمال همنشين در من اثر كرد / وگرنه من همان خاكم كه هستم‏

خودآزمایی

1- اثر همنشین و دوست را در گرایشات انسان با توجه به آیه ای از قرآن و یک روایت بیان کنید؟
2- آیا والدین نسبت به انتخاب دوست فرزندان خود مسئول اند؟ شرح دهید.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت-مسلم زکی زاده

پی نوشت ها

[1] کنز الفوائد ج 1 ص 98.
[2] صفات الشيعة ص 6.
[3] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏71 ص 198.
[4] تفسير نمونه ج ‏15 ص 72 تا 74. (با تلخیص)
[5] سوره فرقان/ آیه 28 و 29 (ترجمه مکارم).
[6] شرح نهج البلاغة (ابن ابي الحديد) ج 20 ص 272.
[7] مستدرك الوسائل ج 8 ص 339.
[8] برگرفته از مقاله: مهم ترين آسيب جنسى دوران نوجوانى و راه كارهاى پيش گيرى و درمان (پناهی، على احمد).
[9] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏1 ص 39.
[10] مصباح المتهجد و سلاح المتعبد ج ‏2 ص 588.
[11] برگرفته از کتاب: سير و سلوك (مظاهری، حسین) ص 112 تا 116.
[12] همان ص 117 و 118.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده